Микрокредит беру секторы өзгерістерді күтуде.
Қаржы реттеушісі қарыз жүктемесінің коэффициентін есептеу тәртібін өзгертуді ғана емес, сонымен қатар онлайн-қарыздар бойынша ставкаларды төмендетуді ұсынады.
Қазақстан Микроқаржы ұйымдары қауымдастығының (АМФОК) басшысы Ербол Омархановтың пікірінше, бұл шаралар нарыққа кері әсерін тигізуі мүмкін.
Оның ойынша, қарыздардың арзандауы қазақстандықтардың қарыздық жүктемесінің өсуіне алып келуі мүмкін, ал төлем қабілеттілігін бағалау тәсілінің өзгеруі 2 миллионнан астам азаматтың тұтынушылық кредиттерге қол жеткізу мүмкіндігін шектейді.
Kapital.kz іскерлік ақпарат орталығының тілшісімен сұхбат барысында сарапшы басқа да бастамалар туралы айтып берді.
– Ербол Секенұлы, қазіргі уақытта Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің (ҚНРДА) микрофинанс нарығына қатысты қандай бастамалары талқылануда?
– Бірнеше бастама бар. Мысалы, қазіргі уақытта қарыз алушының қарыз жүктемесінің коэффициентін (ҚЖК) есептеу талаптарын күшейту мәселесі қарастырылуда.
Түсіндіріп өтейін, ҚЖК – бұл қарыз алушының барлық өтелмеген кредиттері мен қарыздары бойынша ай сайынғы төлемдерінің оның айлық табысына қатынасы.
Қазір қарыз алушы үшін ҚЖК 50%-ды құрайды, яғни ай сайынғы төлем оның ресми табысының жартысынан аспауы тиіс.
Қаржы реттеушісі ҚЖК есептеу үшін МҚҰ қолданатын табыс көздерінің кейбірін алып тастауды жоспарлап отыр.
Сонымен қатар, МҚҰ-ды 42 500 теңгеге дейінгі қысқа мерзімді онлайн-микрокредиттер бойынша ҚЖК есептеуге міндеттеуді көздеуде.
МҚҰ секторы бұл бастамаларды бірнеше себеппен қолдамайды.
Ең бастысы – 90 күннен астам мерзімі өткен берешек үлесі МҚҰ-да (ломбардтар мен кредиттік серіктестіктерді есептемегенде) 6,1%-ды құрайды.
Бұл МҚҰ-ның кредиттік портфелінің сапасының жоғары екенін және қарыз алушылардың төлем қабілеттілігін анықтау мен олардың қарыздық жүктемесін есептеуде жауапты саясат жүргізілетінін көрсетеді.
Яғни, микрофинанс секторында тұтынушылық кредиттеу мен азаматтардың қарыздық жүктемесінің шамадан тыс өсуіне байланысты объективті, жүйелі тәуекелдер жоқ.
Бұл жайында Қазақстан Қаржыгерлер қауымдастығының (ҚҚҚ) аналитикалық орталығының деректері де дәлелдейді:
Біріншіден, банктер мен банктік емес кредиттік ұйымдардың кредиттік портфелінің құрылымында МҚҰ-ның тұтынушылық микрокредиттерінің жиынтық үлесі 5–6%-дан аспайды (ломбардтар мен кредиттік серіктестіктерді қоса алғанда).
Демек, МҚҰ тұтынушылық кредиттеудің және қазақстандықтардың қарыздық жүктемесінің өсуінің негізгі драйвері емес.
Екіншіден, ҚҚҚ деректері бойынша, МҚҰ-ның тұтынушылық микрокредиттері бойынша қарыз алушылардың орташа берешегі Қазақстандағы орташа атаулы жалақыдан төмен (ал екінші деңгейлі банктерде жоғары).
Осылайша, МҚҰ қарыз алушыларының табысы микрокредиттерді өтеуге жеткілікті.
Мысал келтірейін: Ұлттық статистика бюросының деректеріне сәйкес, Қазақстандағы орташа айлық атаулы жалақы 251 545 теңгені құрайды.
Бұл қазақстандықтардың бір бөлігі ешқандай қаржылық қиындықсыз 42 500 теңгеден аспайтын микрокредиттерді өтеуге қабілетті екенін көрсетеді.
Бұл ретте мұндай микрокредиттер бойынша қарыз жүктемесінің коэффициентін есептеу қажеттілігі туындамайды.
Осы ресми деректерге сүйене отырып, өзін-өзі жұмыспен қамтыған азаматтардың саны 2 миллионнан асады.
Бұл азаматтардың басым бөлігі қарыз жүктемесін есептеу үшін ресми расталған табысқа ие емес.
Яғни, егер МҚҰ-ды қарыз жүктемесін тек ресми табыс көздеріне сүйене отырып есептеуге, сондай-ақ 42 500 теңгеге дейінгі кредиттер бойынша есептеуге міндеттесе, бұл 2 миллионнан астам азаматтың тұтынушылық кредиттерге қол жеткізу мүмкіндігін шектейді.
Алайда мұндай халықтың кредитке деген қажеттілігін реттеушілік шаралармен жою мүмкін емес.
Нәтижесінде, бұл азаматтар заңсыз кредиторларға жүгінуге мәжбүр болады. Сондықтан мұндай шаралар заңсыз кредит беру нарығының кеңеюіне алып келуі мүмкін.
Сонымен қатар, кепілмен қамтамасыз етілген микрокредиттер бойынша қарыз жүктемесін есептеу қаншалықты қажет екені түсініксіз, өйткені кепілдің негізінде көбінесе көлік құралдары тұрады.
Мұндай жағдайда қарыз өтелмеген кезде берешек кепілді іске асыру есебінен өтелуі мүмкін.
– Білуімше, онлайн-қарыздар бойынша ставкаларды төмендету де жоспарланып отыр...
– Иә, дұрыс.
Қаржы реттеушісі қысқа мерзімді онлайн-микрокредиттер бойынша ең жоғары сыйақы мөлшерлемесін төмендетуді жоспарлап отыр.
Қазіргі таңда бұл мөлшерлеме негізгі қарыз сомасының 30%-ын құрайды, оны 20%-ға дейін төмендету жоспарлануда.
Біздің ойымызша, бұл шара қаржы қызметтерін тұтынушыларға теріс әсер етуі мүмкін, өйткені микрокредиттер анағұрлым қолжетімді болады.
Бұл халықтың микрокредиттерге сұранысының артуына, тиісінше қазақстандықтардың қарыз жүктемесінің ұлғаюына әкелуі мүмкін.
– Қаржы реттеушісі бұл түзетуді не себепті енгізбекші?
– Бұл шара қаржы қызметтері тұтынушыларының құқықтарын қорғауға бағытталған.
Алайда қазіргі кезде микрокредиттер бойынша қарыз алушылардың қарыздық жүктемесін шектеуге арналған шектеулер жеткілікті.
Мысалы, онлайн-кредиттер бойынша ең жоғары сыйақы мөлшерлемесі негізгі қарыз сомасының 30%-ын құрайды.
Бұл дегеніміз, егер қарыз алушы 30 000 теңге мөлшерінде микрокредит алса, сыйақы бойынша төлем 9 000 теңгеден аспауы тиіс.
Сонымен қатар, онлайн-кредит бойынша ең ұзақ мерзім 45 күнді құрайды — бұл норма заңмен белгіленген.
Заңнамаға сәйкес, қарыз алушының барлық төлемдерінің жиынтық сомасы алынған микрокредит сомасынан аспауы тиіс.
Яғни, 30 000 теңге микрокредит алған жағдайда, пайыздық сыйақы, мерзімін кешіктіргені үшін айыппұл төлемдері бірге есептелгенде, барлық төлемдер 30 000 теңгеден аспауы тиіс.
– Нарықта тағы қандай өзгерістер күтілуі мүмкін?
– Иә, тағы бір бастама талқылануда.
Қазір кредиттік бюроға ақпарат беру және кредиттік тарих бойынша есеп алуға келісім беру тәртібін өзгерту жоспарлануда.
Қазіргі уақытта МҚҰ қарыз алушыдан алынған бір реттік келісім негізінде бірнеше микрокредиттер бойынша ақпарат алуға құқылы.
Енді ұсынылып отырған өзгерістерге сәйкес, әрбір кредит үшін қарыз алушыдан жаңа жазбаша келісім алу талап етіледі.
Бұл жағдайда кредиттік бюро кредит шартының қолданылу мерзімін тексеріп, қарыз алушы берген келісім аясында ғана кредиттік тарих туралы есеп беруге міндетті болады.
Егер қарыз алушы қайтадан келісім беруден бас тартса, онда МҚҰ оған қарыз бермейді, өйткені оның қарыздық жүктемесі мен кредиттік тәртібі туралы ақпарат қолжетімсіз болады.
Бұл сөзсіз қарыз беруші мен қарыз алушы арасындағы құжат айналымының қиындауына әкеледі.
Сондай-ақ, бұл МҚҰ мен кредиттік бюро арасындағы ақпарат алмасу процесіне теріс әсер етеді, нәтижесінде микрокредиттердің қымбаттауына алып келеді.
Түсіндірейін, кредиттік бюрода ақпарат әр 15 күн сайын жаңартылып отырады, ал келісімнің әрекеттігін тексеру осы мерзімде өзекті болмауы мүмкін.
– Сіз айтқан түзетулер қай кезеңде талқылануда?
– Қазір қаржы нарығының қатысушылары арасында келісу процесі жүріп жатыр.
Біз АМФОК мүшелерінің барлық ұсыныстарын біріктіріп, оларды ҚНРДА-ға жолдадық.
Олардың ескерілетініне үміттенеміз.
– АМФОК тарапынан нарықты дамыту үшін қандай бастамалар бар?
– Әрине, бар.
ҚНРДА микрофинанс нарығын реттеу арқылы үлкен жұмыс атқарды.
Енді біздің ойымызша, нарықты дамытуды ойлайтын кез келді.
Сондықтан біздің қауымдастық МҚҰ әлеуетін кеңейтуге бағытталған бірқатар бастамалар ұсынды.
Барлық ұсыныстарымыз клиенттердің қажеттіліктеріне негізделген.
Мысалы, біз МҚҰ-ға төлем ұйымдарының функцияларын беру қажет деп санаймыз.
Қазір МҚҰ қарыз алушыларға микрокредит қаражатын аудару және олардың төлемдерін қабылдау үшін банктермен немесе төлем ұйымдарымен жұмыс істеуге мәжбүр.
Бұл олардың қосымша төлем комиссияларын төлеуіне алып келеді, және бұл шығындар микрокредиттің өзіндік құнына қосылады.
Қаржылық қызметтердің цифрлануы трендін ескере отырып, электрондық ақшалардың әлеуетін толық пайдалану қажет деп санаймыз.
Электрондық әмияндар арқылы микрокредит беру МҚҰ-ның операциялық шығындарын азайтады және микрокредиттердің құнын төмендетуге ықпал етеді.
Бұдан басқа, бізге белгілі болғандай, Қазақстан Үкіметі азаматтардың әлеуметтік төлемдерін банктік аударымсыз тікелей әлеуметтік цифрлық әмиянға аудару жобасын әзірлеуде.
Сондай-ақ, ішкі капитал нарығында жеңілдікті қаржыландыру мәселесі әлі де өзекті.
МҚҰ-ға нарықтық деңгейден төмен мөлшерлемемен қаржыландыру ұсынылса, бұл микрокредиттер бойынша сыйақы мөлшерлемесін төмендетер еді.
Сондықтан біз апекс қоры құрылсын, жеңілдікті қаржыландыру бағдарламаларына МҚҰ қатысуы кеңейтілсін және МҚҰ-ның МСБ мен халықтың өнімді жұмыспен қамтылуын дамыту жөніндегі мемлекеттік бағдарламаларға қатысуы үшін олардың операциялық шығындарын өтеу көзделсін деген ұсыныстар жолдадық.
Қорытындылай келе, қазіргі уақытта МҚҰ қызметін реттейтін заңнамалық шектеулер жеткілікті екенін атап өткім келеді.
МҚҰ тұтынушылық кредиттеу нарығының аз ғана үлесіне ие болғандықтан, олар нарықтағы жағдайға айтарлықтай теріс әсер ете алмайды.
Біз кез келген заңнамалық түзетулер терең статистикалық зерттеулерге, дәлелді аргументацияға және регуляторлық әсерді талдауға негізделуі тиіс деп есептейміз.
Copyright © 2005 - 2025 Қазақстан микроқаржы ұйымдарының қауымдастығы. Барлық құқықтар сақталған.
