2021 жылдың басында Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі микрокаржылық ұйымдарды (МҚҰ) лицензиялау ережелерін белгілі бір критерийлерді ескере отырып белгіледі. Бұл жаңашылдық МҚҰ секторына қалай әсер етті, нарық қайда бағыт алуда және бұл тұтынушылардың сеніміне қалай ықпал етуде – осы және басқа сұрақтарды Қазақстан Микроқаржы ұйымдары қауымдастығының директоры Ербол Омарханов пен Solva МҚҰ бас директоры Анна Максимоваға қойдық.
Заң және тәртіп
– Лицензиялау ережелері қабылданғаннан кейін салада жағдай қалай өзгерді? Несие ұйымдарының жұмысы қаншалықты ашық болды және бұл МҚҰ мен клиенттерге не берді?
– 2019 жылы Ұлттық Банк бастаған, кейіннен Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі жалғастырған МҚҰ секторын реттеу процесінің арқасында бұл сегментте тәртіп орнады және ашықтық қамтамасыз етілді.
Агенттік адал жұмыс істейтін МҚҰ беделіне көлеңке түсірген недобросовестных қатысушыларды нарықтан шығару бойынша ауқымды жұмыс жүргізді. МҚҰ Агенттіктің реттеу аясына енген сәттен бастап, реттеушілік база құрылды, МҚҰ жауапкершілігі күшейтілді, тұтынушылардың құқықтарын қорғау бойынша тиімді шаралар енгізілді, микрофинанстық қызметті лицензиялау тәртібі орнатылды.
Қазіргі уақытта реттеушіден 235 МҚҰ лицензия алды, ал 3,5 мыңнан астам банктік емес кредиттік ұйымдар мәжбүрлі түрде немесе ерікті түрде таратылды.
Барлық осы шаралар микрофинанстық қызметтер тұтынушыларына оң әсерін тигізді. Лицензиялау мен реттеу арқылы қарыз алушылар мемлекет тарапынан қорғалуда. Заңнаманы жүйелі бұзған жағдайда МҚҰ лицензияны тоқтату немесе одан айыру, сондай-ақ өзге де жауапкершілікке тартылу қаупіне ұшырайды.
2021 жылдың бірінші жартыжылдығының қорытындысы бойынша МҚҰ кредиттік портфелі 531,1 млрд теңгеге жетіп, жыл басынан бері 27%-ға өсті. Негізгі қарыз алушылар – ауылдық жерлерде тұратын шағын және орта бизнес субъектілері. Портфельдің өсуі пандемия кезеңіндегі шектеулерден кейін микро-кәсіпкерлердің іскерлік белсенділігінің қалпына келуімен байланысты.
Біз МҚҰ қызметі ел экономикасы үшін артықшылықтары басым екенін атап өтеміз. Тұтынушылық кредиттеу – МҚҰ нарығының тек бір сегменті ғана, ал негізгі бағыт – азаматтардың кәсіпкерлік белсенділігін арттыру және МСБ субъектілерін қаржылай қолдау.
Заң және тәжірибе
– Саланы реттеудің негізгі заңнамалық кезеңдерін салыстыра отырып, қазіргі заң МҚҰ қызметіне қаншалықты сәйкес келеді? Бұрынғы нұсқалардың қандай кемшіліктері болды?
– Қолданыстағы «Микрофинанстық қызмет туралы» Заң бұрынғы редакциялармен салыстырғанда МҚҰ үшін көбірек шектеулер қарастырады. Дегенмен, ол қаржы қызметтері тұтынушыларының құқықтарын қорғау мен микрокредиттеу нарығының ашықтығын қамтамасыз ету міндеттеріне сай келеді.
Сонымен қатар, заң МҚҰ үшін жаңа қызмет түрлерін енгізді: олар электронды ақша эмитенттерінің агенттері, сақтандыру компанияларының агенттері, төлем агенттері бола алады, факторинг және форфейтинг операцияларын жүзеге асырады, облигациялар шығарады. Бұл мүмкіндік МҚҰ-ның қор биржасына шығуына жол ашты. Кейбір ірі компаниялар халықаралық рейтинг агенттіктерінен рейтингтер алды, бұл олардың инвестициялық тартымдылығын арттырды.
Алайда қаржылық және цифрлық технологиялар дамып жатқандықтан, заң да уақыт талабына сәйкес өзгеруі қажет. Сондықтан АМФОК агенттікке МҚҰ-ға төлем ұйымының функцияларын беру және электронды әмиян арқылы микрокредит беру мүмкіндігін қарастыру жөнінде ұсыныстар жолдады. Бұл банктік комиссияларды төмендетеді. Біз бұл ұсыныстар қолдау табады деп үміттенеміз.
Финрегулятордың жоспарлары
– Қаржы реттеуші тарапынан қандай өзгерістер күтілуде? МҚҰ мен басқа қаржы ұйымдары үшін жеке критерийлер енгізіле ме?
– Қазақстан қаржыгерлерінің IX Конгресінде ҚНРДА әр сектордың тәуекел дәрежесіне қарай пропорционалды реттеу жоспарын жариялады. Біз бұл тәсілді қолдаймыз.
Біздің ойымызша, МҚҰ халықтан депозит қабылдамайтындықтан және тұтынушылық қарыз портфеліндегі үлесі аз болғандықтан, микрокредит беру секторы қаржы жүйесіне минималды тәуекел төндіреді. Сондықтан реттеу де пропорционалды және жұмсақ болуы керек.
Қарыз алушының қауіпсіздігі
– МҚҰ-да кімге несие қолжетімді? Бұл қаншалықты қауіпсіз және адал МҚҰ-ны қалай таңдау керек?
– Несие кез келген табысы мен төлем қабілеті бар азаматқа қолжетімді. МҚҰ барлық қалағандарға емес, төлем қабілеттілігін дәлелдегендерге несие береді. Заңға сәйкес, қарыз алушының барлық ресми табысының 50%-нан аспауы тиіс.
Микрокредиттер негізінен МСБ субъектілеріне айналым қаражатын толықтыру үшін және халықтың жеке тұтынушылық мұқтаждықтарын шешу үшін беріледі.
Несие алар алдында міндетті түрде МҚҰ-ның лицензиясы бар екенін тексеру керек (ҚНРДА сайтында қолжетімді). Сондай-ақ, шарт талаптарын мұқият оқу қажет.
Егер МҚҰ құқықтарын асыра пайдаланса немесе шарттан тыс талаптар қойса, агенттікке шағымдануға болады. МҚҰ-ның тұтынушылары мемлекет тарапынан қорғалған.
Бірақ бұл қорғанысты кредиттерді қайтармай қою үшін пайдалануға болмайды. Егер қарыз алушы төлеуге қабілетсіз болса, заңға сәйкес МҚҰ қарызды сотқа дейін реттеу шараларын ұсынуға міндетті.
МҚҰ нарығының болашағы
– МҚҰ нарығында қандай үрдістер күтілуде?
– Болжам бойынша, қаржы реттеуші жеке тұлғалардың тұтынушылық кредиттеуін шектеп, кәсіпкерлік мақсаттағы микрокредиттерді ұлғайтуды қолдайтын болады.
Қысқа мерзімді онлайн-заемдар (айлыққа дейінгі қарыздар) сегменті азаюы немесе мүлдем жойылуы мүмкін.
Бұл бағытта шешімдер қажет, бірақ шектен шықпай, радикалды емес түрде қабылдануы керек.
Жалпы, МҚҰ болашағы қаржы реттеушінің шешімдеріне байланысты, бірақ біз МҚҰ әлеуеті әлі толық іске асқан жоқ деп сенеміз.
Solva: тәжірибе және нәтижелер
– Лицензиялау қабылданғаннан кейін Solva-да жағдай қалай өзгерді?
– Лицензиялау тұтынушыларды қорғаудың және нарықты тәртіпке келтірудің маңызды құралы болды. Бұл адал жұмыс істейтін компаниялар үшін ашықтық пен түсініктілікті арттырды. Ал талаптарға сәйкес келмегендер нарықтан кетті.
Лицензиялау шеңберінде екі талап енгізілді: капиталды ұлғайту және басшылық пен акционерлердің кәсіби талаптарын күшейту.
Алдағы уақытта басқа ойыншыларға (ломбардтар, кредиттік серіктестіктер) бақылау күшейтіледі.
Solva-ның дамуы
– Лицензиялау компанияға қалай әсер етті?
– Тек оң әсер етті. Ашықтық артқан сайын тұтынушылардың сенімі де артады.
– Бұл жерде лицензиялаудың үлесі қандай, ал компания стратегиясының үлесі қандай?
– Әрине, бірнеше фактор әсер етті. Лицензиялау – олардың бірі. Сонымен қатар, МҚҰ-ның технологиялық даму деңгейі және клиенттерге икемді көзқарасы маңызды рөл атқарды.
Заңнаманы жетілдіру қажеттілігі
– Заңнамада шешуді қажет ететін даулы мәселелер бар ма?
– Мінсіздікке шек жоқ. Біз ҚНРДА-ға ұсыныстар беріп отырамыз. Мысалы, банктер мен МҚҰ үшін тең жағдай жасау, өнім атауларын нақтылау қажет.
Қысқа мерзімді займдарды (PDL) «микрокредит» деп, ал ұзақ мерзімді микрокредиттерді – кәдімгі «кредит» деп атау ұсынылды.
Сондай-ақ, МҚҰ-ға Қазақстанның банкаралық есеп айырысу орталығына қатысу мүмкіндігін беру қажет, бұл клиенттердің шоттарына шектеу қою арқылы проблемаларды шешуге мүмкіндік береді.
МСБ-ны дамыту бағыты
– Неліктен МСБ-ға басымдық бердіңіздер?
– 2021 жылдан бастап МСБ қаржыландыруға күш салдық. Нәтижесінде, сату көлемі 10 есе өсті. Физикалық тұлғалар бойынша 2,5 есе өсті.
МСБ нарығы банктер тарапынан жеткілікті қамтылмаған. Біз жаңа өнім жасап, физикалық тұлғаларды қаржыландыру тәжірибемізді МСБ сегментіне бейімдедік.
Аймақтардағы даму
– Аймақтарда масштабтандыру жоспары бар ма?
– Иә, біздің өніміміз интернет арқылы еліміздің кез келген түкпірінде қолжетімді. Егер клиентте интернет болса, Solva арқылы қаржыландыру ала алады, тіпті банк бөлімшесі болмаса да.
2022 жылға болжам
– МҚҰ нарығында қандай өзгерістер күтіледі?
– Онлайн-кредиттеу дамуын жалғастырады. Цифрлық өнімдер жетілдіріледі, қосымша сервистер ұсынылады. МҚҰ банк секторына шыға бастайды.
Сонымен бірге, біз қаржылық сауаттылықты арттыруға, клиенттерді ақылмен кредит алуға және жинақтауға үйретуге назар аударамыз.
Solva-ның 2022 жылға жоспарлары
– 2022 жылы жеке тұлғалар мен МСБ портфелін теңестіру (50/50) жоспарлануда. МСБ үшін жаңа өнімдер, соның ішінде факторинг енгізіледі.
Барлық жобаларымыздың ұстанымы – жылдамдық, құжаттардың минимумдығы, кепілсіз несие, клиент үшін ыңғайлылық пен жайлылық.
Copyright © 2005 - 2025 Қазақстан микроқаржы ұйымдарының қауымдастығы. Барлық құқықтар сақталған.
